Kürt Coğrafyasının Siyasi Haritası Değişti
Cuma Çiçek

Kürt coğrafyasının siyasi haritası değişti. 2015 genel seçim sonuçları birçok açıdan değerlendirilebilir. Ancak kanaatimce bu seçimlerin en önemli sonuçlarından biri bu.

Anaakım Kürt Hareketi -daha önceki bir yazıda ele aldığım gibi (link)- bir yandan Türkiyelileşirken öte yandan Kürdistanileşme stratejisini bu seçimde önemli oranda hayata geçirdi ve önemli bir başarı elde etti. HDP’nin barajı aşması hem Türkiye’de siyaset alanını hem de sınırötesi ve uluslararası bir nitelik taşıyan Kürt alanını büyük oranda dönüştürecektir (bu konuda daha detaylı bir analiz için bkz. link).

Daha önce 2014 yerel seçimleri ile cumhurbaşkanlığı seçimleri üzerine kaleme aldığım yazılarda, Kürt coğrafyasının siyasi haritasını çizmiştim (link). Bu çalışmalarda bir yandan 15 ilden oluşan “politik Kürt bölgesi” ile 10 ilden (bazı illerin sadece bazı ilçelerinden) oluşan “politik olmayan kültürel Kürt bölgesi” arasında ayrım yapmıştım. Politik olmayan kültürel Kürt bölgesini Kürt meselesi odaklı sosyo-politik ve sosyo-kültürel mobilizasyonun marjinal bir hareketi temsil ettiği iller olarak tanımlamıştım. Öte yandan politik Kürt bölgesini de yeşil, sarı ve kırmızı alt-bölgelere ayırmıştım. Anaakım Kürt Hareketi’nin %50 üzeri oy aldığı yeşil bölgede “hegemonik bir güç”, %40-50 arasında oy aldığı sarı bölgede “hegemonik bir denge gücü” ve %20-40 altı oy aldığı bölgede ise “etkili bir muhalefet gücü” olduğunu iddia etmiştim (bkz. Harita 01).

07 Haziran 2015 gerçekleşen genel seçimlerde bu harita büyük oranda değişti. AK Parti en büyük kaybını Kürt illerinde yaşamış ve politik Kürt bölgesinde büyük bir darbe aldı.

Yeşil Alt-Bölge

Anaakım Kürt Hareketi’nin hegemonyası hem yayıldı hem de derinleşti. Hareketin hegemonik güç olduğu il sayısı (yeşil alt-bölge) altıdan on ikiye çıktı. Bu on iki il içerisinde HDP iki ilde %80’in, altı ilde %70’in, üç ilde %60’ın ve bir ilde %55’in üstünde oy aldı. Yeşil alt-bölge hem genişledi hem de bu bölgede oy oranları keskin bir şekilde arttı.

2014 seçimlerinde sarı olan bölge bu seçimde yeşile dönüştü ve tüm illerde oylar dikkate değer oranda arttı. Dersim, Siirt, Bitlis, Muş, Ağrı ve Iğdır illerinde HDP hegemonik bir denge gücünden %55-60’lar üzerinde oy olan hegemonik bir güce dönüşmüştür.

Sarı Alt-Bölge

2014 seçimlerinde kırmızı alt-bölgede yer alan Kars, Bingöl ve Şanlıurfa’da da HDP çok önemli bir başarı elde etti. Bu illerde daha önce etkili bir muhalefet hareketi iken, bu seçimlerde hegemonik bir denge gücüne dönüştü. Kars ilinde %43,48 oy olarak üç vekilin ikisini aldı. Bu ilde geri kalan oylar AK Parti, CHP ve HDP arasında dağıldı. Bingöl’de %40,53 oy olarak AK Parti (%47,01) karşısında bir denge gücüne kavuştu ve üç vekilden birini kazandı. Son olarak iki milyona yakın bir nüfusu olan ve büyükşehir statüsündeki Şanlıurfa’da %38,08 oy olarak 12 vekilden beşini kazandı. Şanlıurfa’da 1990’lı yıllardan bu yana sürekli %20 bandında yer alan ana-akım Kürt Hareketi 2014 yerel seçim ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinde %30’lara çıktı, bu seçimlerde ise %40 bandına yaklaştı. Daha önce kırmızı alt-bölgede yer alan bu üç il sarı alt-bölgeye dahil oldu ve ana-akım Kürt Hareketi bu illerde bir muhalefet hareketinden hegemonik bir denge gücüne dönüştü.

Kırmızı Alt-Bölge

Politik olmayan kültürel Kürt bölgesinde bulunan beş il politik Kürt bölgesine dahil oldu. Ardahan, Adıyaman, Antep, Erzurum ve Elazığ illerinde HDP dikkate değer bir başarı elde etti ve %15-30 bandında etkili bir muhalefet hareketine dönüştü. Ardahan’da %30,16 oy alarak birinci parti oldu ve iki vekilin birini kazandı. Bu ilde hegemonik bir denge gücünü dönüştü. Adıyaman’da %22,64 oy alarak ikinci parti oldu ve beş vekilden birini kazandı. Uzunca bir zaman %10’lara bile yaklaşamadığı Antep’te %15,32 oy olarak iki vekil çıkardı. Erzurum’da %17,81 oy olarak bir vekil çıkardı. Son olarak, daha önce marjinal bir hareket olduğu Elazığ’da %15,35 oy olarak önemli bir muhalefet hareketine dönüştü. Bu beş ilde daha önce marjinal bir hareket olan ana-akım Kürt Hareketi, HDP ile birlikte bu illeri politik Kürt bölgesine dahil ederek buralarda dikkate değer bir muhalefet gücü haline geldi.  

Politik olmayan kültürel Kürt bölgesinin beş ili politik bölgeye dahil olurken, geriye kalan beş ilde HDP %10’nun altında oy aldı. Bununla beraber bu illerin tamamında HDP’nin oylarını arttırdığını not etmek gerekir.

Özetle, HDP 20 ili kapsayan politik Kürt bölgesinde 14 ilde birinci parti oldu. Hegemonik güç olduğu 12 ili kapsayan yeşil alt-bölgede %55-87 arasında oy aldı. Hegemonik bir denge gücü olduğu dört ili kapsayan sarı alt-bölgede %30-44 arasında; etkin bir muhalefet hareketi olduğu ve dört ili kapsayan kırmızı alt-bölgede %15-23 arasında oy aldı. Son olarak, HDP beş ilden oluşan politik olmayan kültürel Kürt bölgesinde (turuncu alt-bölge) %10’nun altında oy almıştır (bkz. Harita 02). 

Metropoller

Yukarıdaki veriler büyük oranda HDP’nin Kürt coğrafyasından hegemonyasını hem yaydığını hem de derinleştirdiğini gösteriyor. Başka bir ifadeyle, HDP Kürdistanileşiyor. Öte yandan bu süreç, Türkiyelileşme süreciyle birlikte işliyor. HDP bir yandan Kürdistanileşirken, bir yandan da Türkiyelileşiyor. Bunun en önemli göstergesi de metropollerde (mavi alt-bölgeler) elde edilen büyük başarı. Metropollerde 1990’lı yıllardan bu yana Mersin ve Adana illeri dışında %5’ten fazla oy alamayan ana-akım Kürt Hareketi HDP projesiyle bu iki ilin dışında İstanbul ve İzmir’de %10 barajını aştı. İstanbul’da %12,60, İzmir’de %10,54, Mersin’de 17,90, Adana’da %14,56 oy aldı. Öte yandan Antalya (%7,23), Aydın (%9,10) ve Kocaeli’nde (%7,66) yüzde onlara yaklaştı, Bursa (%5,85) ve Ankara’da (%5,57) oylarını katladı.

HDP Türkiye genelinde en fazla oyunu İstanbul’dan aldı. Diyarbakır’da 633 bin oy alırken, İstanbul’da bir milyon 60 bin aldı. İstanbul’dan 11, Adana, Mersin, İzmir’den 2, Antalya, Bursa, Kocaeli ve Ankara’dan 1 olmak üzere metropollerden toplam 21 vekil kazandı.

Diğer 47 İl

Yukarıdaki 34 il dışında kalan 47 ilde bir iki istisna dışında HDP %5’in altında oy aldı. Bununla beraber, bu illerin tamamında HDP’nin oylarını artırdığını not etmek gerekir. Metropollerde önemli bir başarı elde eden HDP, diğer batı illerinde umut verecek bir hareketlilik yarattı. 

Harita 01: Kürt Coğrafyasının Siyasi Haritası - 2014

Harita 02: Kürt Coğrafyasının Siyasi Haritası - 2015