Oslo Anlaşmaları'nın temelinde yatan siyasi umut, ABD’nin hâkimiyeti altındaki küresel ekonomi içerisinde yeşermiş, Amerikan ordusunun güvencesi altında sermaye akışının ve yatırımların gerçekleştiği bir Filistin ekonomisi ve onu taçlandıran bir Filistin devleti tahayyülüne dayanıyordu. Bu aynı zamanda Batı tahakkümünün söz konusu olduğu bir evreydi; Ortadoğu coğrafyasında ABD’nin müttefiki olan İsrail ve hem NATO üyesi hem de AB üyeliği için sıraya giren Türkiye gibi ülkeler Batı ittifakında sağlam bir konumda yer alıyordu.

Denge arayanlarla yoksullaşanların koalisyonu. 2024 yerel seçimlerini doğru analiz edebilmek ve bu olguyu gösterebilmek için, iki farklı görselin yardımına ihtiyacımız var. Bunlardan birisi 2017 referandumu verileri, diğeri tüketici güven endeksi. Aşağıda sırasıyla 2017 referandumu ve 2024 yerel seçim sonuçlarını gösteren haritalar yer alıyor. İki harita arasındaki benzerlik dikkat çekicidir.

Nasıl oldu sorusunun yanıtı çok karmaşık sayılmaz. AK Partili seçmen birikmiş rahatsızlıklara dayanarak vicdani ret hakkını kullandı. Yozlaşma, adaletsizlikler, ekonomik sorunlar, kayırmacılıklar, israf ve benzeri yıpratıcı faktörler harekete geçti. Peki tüm bunlar 2023’te de varken neden o zaman değil de şimdi devreye alındı? Dört ana neden sıralayacağım.

Elbette her ilin dinamiği kendi içerisinde özel ve biriciktir, ancak büyük resme baktığımızda kuru gürültünün ve boş hamasetin artık insanların karın gurultusunu bastırmaya yetmediğini görüyoruz. Seçmen, iktidar blokunun adayı karşısında en kuvvetli aday olarak kimi görmüşse onu tercih etmiş gibi duruyor. Bunun yanında belediyecilikte mega proje devrinin bir süreliğine kapandığını söylemek doğru olabilir.

Bir yandan nüfusun çoğunluğu için sürdürülemez bir ekonomik durumun devam etmesi, diğer yandan da iktidar bloğunun politikalarının bir iyileşme getireceğine dair umudun kaybolması, AKP’nin hegemonik gücünün daha da azalmasında önemli bir rol oynamıştır. Ki bu seçimlerde seçilecek olan, zaten -Erdoğan ne kadar sahaya inse de- AKP idi. Aynı zamanda CHP’nin İstanbul ve Ankara’daki başarılı performansının meşruiyetinin ülkenin geri kalanına daha güçlü bir şekilde yayılmasını sağladı. Bu nedenle iktidar bloku seçmenlerinin CHP’ye oy vermesi artık 2023 Mayıs’a nazaran daha kolaydı.

2024’ün kaybedeni AKP’nin oyu yaklaşık 3,5 milyon azaldı. Bu dönemde seçmen sayısı %7,5 artarken, AKP’nin oyunun %20 düşmesi kaybın ne kadar büyük olduğunu ve bunun sadece YRP’den kaynaklanmadığını gösteriyor. En çok oy kaybına uğrayan ikinci parti İP: İP’in oyu (il belediye başkanlığında) %50’yi geçiyor. MHP ve SP’nin durumu da benzer. İlçe belediye başkanı seçimlerinde kısmen oyunu artırmasına karşın TKP ile TİP de beklentilerin çok altında kaldılar.

Özdağ’ın, istihbaratın, güvenliğin ve devlet aparatının bu kadar içinden gelen bir siyasetçi olarak bu konulardaki akademik bilgisini, tecrübesini ve sahaya olan hakimiyetini bir üstünlük olarak sunmasına rağmen onun bu geçmişi ve duruşu tam anlamıyla anti-statükocu ve “devletin çıkarları ile kesişmeyen alanlarda” kuvvetli bir siyaset yapmasını da engelliyor. Hükümetin dış politikadaki zaaflarını göç politikasındaki zaafları kadar sert bir dille eleştirmiyor.

İspanyol yazar Juan Goytisolo, Yeryüzünde Bir Sürgün adlı kitabında İspanyol halkının para ile imtihanını farklı veçheleriyle anlatır. Goytisolo, Endülüslü iki çiftlik sahibinin sözlerini aktarır. İlki: “İspanyollar ne denli yoksullarsa, o denli eli açık insanlar olurlar.” Diğeri ise: “Ne zaman harika bir adama rastgelsem herhalde yoksuldur diye düşünürüm.”

2016'ya geri dönelim. Smotrich, Ravit Hecht'e şunları söylemişti: "Gitmeyenler Yahudi devletinin yönetimini kabul edecekler, bu durumda kalabilirler. Kabul etmeyenlere gelince, onlarla savaşıp yok edeceğiz." O dönemde Knesset'in genç üyesi Batı Şeria'ya odaklanmış ve buranın ilhakını, yerleşim yerlerinin genişletilmesini ve yerleşimcilerin sayısının arttırılmasını boyun eğdirme sürecinin ana silahı olarak sunmuştu. Bugün, yenilgi ve boyun eğdirme tüm bölgeler için geçerli paroladır.

IPA’nın ve Türkiye Yayıncılar Birliği’nin talepleri ve kaygıları haklı olmakla birlikte, halihazır duruma bakıldığında eserlerin makine öğrenmesinde veri olarak kullanımının ve bu verilerin çoğaltılması ya da işlenmesinin yasadaki şartlara esasında hiç de uymadığı ortadadır. Bu durumda da makine öğrenmesinde eserlerin veri olarak kullanılmasının gerçekten yasaya aykırılık teşkil edip etmediği kesinlikle düşünülmesi gereken bir husustur.

Kitle, yine 2010'lu yılların ikinci yarısında etkin olmuş liberalizm furyasının izlerini taşımaktadır ancak liberal ekonomiye hâkim olduğu söylenemez. Liberal ekonominin kolonları olan basın özgürlüğü, hür kamuoyu ve hukuki istikrar mesele vatan ise birer teferruattan ibaret hale gelir. Neredeyse tüm sol ekonomik görüşler alay konusudur. Siyasetin sosyal kanadında ise mevcut statükoyu sarsan her düşünce reddedilir.

Yeniden Refah sağ tabanın tartışmasız lideri Erdoğan’a mesafeli bir tavır benimseyip makro meselelerde onu destekleyen bir tavır almasına rağmen ekonomik krizi, artan yolsuzlukları ve eğitimde, yargıda yaşanan bozulmaları AK Parti üzerinden eleştirdi. Bu strateji, lider olarak hâlâ Erdoğan’ı destekleyen ancak ülkedeki kötü gidişatın sorumlusu olarak AK Parti’yi gören seçmen tabanında olumlu karşılık buldu ve Erdoğan’dan tamamen vazgeçmeden onurlu bir çıkış yolu olabilecek bir seçenek olarak Yeniden Refah’ı desteklemelerine alan açtı.

Evrimi çökertmek için argüman cambazlığı yapmak, evrimcilerin araştırma sonuçlarını çarpıtarak aktarmak yerine bize doğadan yaratılışın mükemmelliğine dair delilleri sunsunlar. Bence günümüz TÜBİTAK’ı da buna destek verecektir, bence vermelidir de... Verirse karşı da çıkmamalıyız, ancak tek bir şartla; evrimcilerin araştırmalarına da aynı düzeyde destek verilmeli ki bu gerçek bir bilimsel rekabete dönüşsün.

Süreç içerisinde Barış İmzacıları ciddi bir toplumsal meşruiyet elde ettiler. Meclis’te bile bunu hissediyorsunuz. Bu mücadele çok geç de olsa lehimize sonuçlanacak büyük olasılıkla ama üniversiteler darbeci zihniyete ortak olma suçlarına bir başkasını eklemiş olacaklar. Üstelik bundan daha en başından kaçınmak ve hiç soruşturma açmayarak meslektaşlarını atmamak mümkünken…

Vurguyla söylemek isterim ki Kurt’un kitabı bir tarihsel dönemin aktif öznelerinden birisinin bireysel ve toplumsal varlığını ifşa etmesi bakımından değil sadece, bir biyografinin izlerinden yeni bir bilimsel anlama yolunu açması bakımından da özellikle önemli. Amerikan hukuki realizminin ve zaman içinde eleştirel ırk teorilerinin kıymetli hale getirdiği biyografinin siyaset ve hukuk üzerine nasıl kapsamlı bir bilimsel analiz imkânı vaat ettiğini göstermesi nedeniyle Türkiye için bundan sonra daha çok takip ve taklit edilmesi gereken eylemli bir disiplin alanı açıyor.

İnsanların düşüncelerinin hükümet kontrolü altına alınması ve resmî değerleri desteklemeyen kitapların yasaklanmasını savunan, faşist rejimlerde uygulanandan farksız bir tür dayitong (大一統，büyük birleşme) aranıyor. Han Çin milliyetçiliğinin bu versiyonu karşısında sessiz kalmak, Han Çinlilerin -şu anda kendi yöneticileri ve parti tarafından düzenli olarak hasat edilmeyi bekleyen "Çin pırasaları"ndan biraz daha fazlası olarak görülüp alay edilen ve bir o kadar baskı altında tutulan Çinlilerin- muazzam trajedisini ve azınlıklara yönelik acımasız baskıyı unutmak demektir.

Çekirdek Sanat Evi, darbe sonrası her alanda olduğu gibi sosyo-kültürel yaşamda da büyük bir baskının hissedildiği 80’li yıllarda, müziği odağına alan ve özgün olanın peşinden koşan bir kültürel girişimdi. 1983 yılı sonbaharında Fikret Kızılok’un, eşi Şeyda Kızılok’la birlikte, İstanbul’un Kadıköy ilçesi Çatalçeşme semtinde bir apartmanın yarı bodrum katında kurduğu bu mekân, alternatif birçok müzisyenin yanı sıra resim, fotoğraf gibi farklı disiplinlerden sanatçıların bir araya gelip alternatif sanatsal yaklaşımlarını paylaşmalarını sağladı.

Anlatma ve anlama sadece yazıp çizerek, ekranlarda ya da TBMM çatısı altında konuşarak yukarıdan aşağıya değil, her yerde ve her fırsatta ev ev, sokak sokak yapılabilse, bizlerden “barış imkânının” çalınmasının anlamı, “beka siyasetinin” anlamı, her şeyi birbiriyle ilişkilendirerek açığa çıkarılabilse bir şeyler değişir. Yurttaşın ekonomik sıkıntıları gibi büyük sıkıntılarıyla akademisyenlerin gazetecilerin susturulmaya çalışılmasının ve işlerinden edilmelerinin ilişkisi kurulsa ve bu mücadeleler de birlikte örülebilse bir şeyler değişir.

Geçmişle ilişki kurmanın, geçmişin sönüp giden, silinen, unutulan bir hayata dönüşmemesinin simgesidir, mezar taşları. Onun için mezar taşlarına ruhunun derinliklerinden gelen en anlamlı işlemeleri nakışlar. Çünkü unutulup giden bir başkası, bir başka hayat değildir; unutulacak olan kendisinin de bir parçası olan hayattır. Kendisidir. Burhan Sönmez bu kadim toprakları bir mezara, üstünde yaşamış olan ve yaşayanları da gölgeye benzetiyor.

Talimatlar, sisteme uygun olup olmadığı doğrultusunda, sorgulanabilir ve revize edilebilir. Ancak otorite bir şahıs olduğunda, bir sistemden değil, emirler manzumesinden söz etmek gerekir. Verilen emir sorgulanamaz, revize edilemez, birebir uygulanır. Bir değişiklik olacaksa, buna yalnızca iktidar sahibi karar verir. Bu durumda talimat yerini buyruğa bırakmıştır. Bir buyruğun geçerli olabilmesi için, o buyruğun yerine getirilmesini sağlayacak kişilerin olması, onların da buyruğa itaat etmesi gerekir.

Celal Şengör'ün Z kuşağında gördüğü teveccühün en büyük besleyicilerinden birisi, yirmi küsur senelik iktidarın dinî ve irrasyonel yönetiminin yarattığı ıssız ve çorak arazide gayet cüretkâr ve marjinal kalan bir ses olmasıydı. Ateist olduğunu, porno izlemeyi sevdiğini, hükumetin dinî politikalarına kesinkes karşı olduğunu, 12 Eylül'ü tüm yüreğiyle sahiplendiğini korkusuzca söylemesi bu çorak arazide kendini yalnız hisseden gençlerin dikkatini çekti.

İşin aslı, Denemeler’de Montaigne sürekli bir şekilde erkeksi ve kadınsı kategorileri bozmaya ve muğlaklaştırmaya çalışır. Geleneksel kültürün kadınlarla özdeşleştirdiği birçok özelliği kendi üzerine alır. Ya da tam tersini yapar. Örneğin kendini yumuşak başlı ve şefkatli olarak tanımlar. En ufak bir kararın ona ağır geldiğini ve beklemeyi tercih ettiğini ifade eder.

Kuşaklar boyu birbirini takip eden bir silsile biçiminde süren anmalar, hafıza kayıtları, önceki kuşağa duyulan borçluluk solun “hissiyat yapısı”nın birer parçası gibi görünüyor. Fikirlerin ve değerlerin nasıl algılandığı, nasıl yaşanıp nasıl hissedildiğiyle ilgili bu yapı, sosyalizm gibi kolektif hareketlerde cisimleşen ve pek çok kuşağın hissiyatını canlandıran fikirler için özellikle geçerli. Perihan Pulat’ın eylemlerde kullandığı dövizlerde eksik etmediği Behice Boran fotoğraflarından barış simgeli takılara, para harcamaktaki aşırı hassasiyetten sokağı terk etmemekteki inada varana dek pek çok imge ve davranış da bu hissiyat çerçevesinde okunabilir.

Güneyden kuzeye yönelen göçmen işçiler, körfez ülkelerinde, Avrupa’da, Kuzey Amerika’da ve diğer ulaştıkları yerlerde, düşük ücretlere, emeğin ucuzlaşmasına karşı örgütlenmeye başlıyorlar. Göçmen işçi sendikaları, dernekleri ve inisiyatifleri dünyanın her tarafında filizleniyor. Emek piyasasının göçmen emeğini ucuz tutmak ve onları sömürmek için ulusal yasa ve kanunlarda sürekli değişiklikler yapması, onları vazgeçirmiyor.