Kitabın iki temel müdahalesinden biri, Türkiye’nin hafıza sahasını Fransa’yla karşılaştırarak; birincisi, mukayeseli bakışın lüzumunu, ikincisi, geçmişle hesaplaşmada ırkçılık ve sömürgecilikle yüzleşmenin lüzumunu vurgulamak.  Mukayeseli bakış, Türkiye’nin –sadece hafıza siyasetinde değil genel olarak– biricik, bambaşka, feci kendine özgü olduğu zehabından kurtulmak için lüzumlu. Irkçılık ve sömürgecilikle yüzleşmek, Göral’ın dikkat çektiği somut Kürt-Türk bağlamından öte, sömürgeci pratikler modern ulus-devletin yapısal bir veçhesini oluşturduğu için lüzumlu.

Fransa’da aşırı sağın lideri ve belki 2027 başkanlık seçiminin galibi olacak Marine Le Pen’in “yeni çevreci medeniyet” önerisi de günümüz aşırı sağlarının bir kısmının siyasal tahayyül dünyalarını aydınlatıyor. Bu çevrelerin sık sık dile getirdikleri “filika ahlâkı”na göre, herkesi kurtarmaya çalışırsan, kimseyi kurtaramazsın. Dolayısıyla çevreci öncelikler bir etnik-medeniyetçi hiyerarşi içinde ele alınmalıdır!

Toplu bir fotoğrafta kenarda ve hep bir adım geride duran kişidir Erdal Tosun. Bir romanın –sinemanın– başkişisi olmamıştır hiçbir zaman, istememiştir de sanki böyle bir şeyi, çoğun kenarın, kıyının insanıdır, sevmiştir bunu: merkezin göz alan, göz dolduran yerine talip değildir, galiba kenarın karizması yetmiştir ona. Bazı insanlar yağmuru sever… Bu dünyada bıldırcınlar vardır… Belli ki, entelektüel donanımını, yaşam vukufunu, ilgilerini, tecrübe zenginliğini şurasında bir mendil gibi taşıyanlardan o da.

Psikiyatr ve psikologların son zamanlarda felsefeye yönelik ilgi ve meraklarındaki artışı, bir tür “felsefe yapma” arzusunu nasıl anlamalıyız acaba? Bir tür diyalog ve etkileşim arayışı mıdır söz konusu olan? Öyle ise, bu arayışa yol açan hangi ihtiyaç ve eksikliklerdir? Hegel, Spinoza, Heidegger, Kierkegaard, Husserl, Levinas gibi farklı filozoflardan umulan nedir? Bu ilgi ve arayışın psikiyatri/psikoloji kliniğine ilişkin söylediği şeyi nasıl kavramalı ve nerede konumlandırmalıyız?

Bunu bizim “sürpriz” olarak algılamamız, toplumu yeterince iyi tanımamamızdan ileri geliyor. “Bu işler dünyada böyle yürür” diye ne kadar “bilgi” olduğu belirsiz bir “bilgi” var elimizde, ona göre tahmin yürütüyoruz. Oysa “genel bilgi” var, ama her toplumun kendine özgü yapılanması, yani başkalarına uymayan tarafları, özellikleri de var. Onları hesaba yeterince katmadan hesap yapınca böyle yaya kalmamız da kaçınılmaz oluyor.

Türkiye’de kimlik, yaşam tarzı, sığınmacılar, din/mezhep, toplumsal cinsiyet gibi toplumsal fay hatlarına dönüşen farklılıklar üzerinden işleyen ve yeniden üretilen çatışmaların çözümü ve toplumsal barışın inşası bir yandan tüm bu meseleleri ilişkilendiren bütüncül bir bakış açısını, bir yandan da tüm bu meselelerin merkezine kaynak bölüşümünü koymayı gerektiriyor.

Hakkın hukukun teminatı olan anayasanın hakkını hukukunu koruyan (ki bunu da hakkıyla yapmadığı, hatta bizzat aşındırıcı bir etkide bulunduğu haklı olarak sorgulanan en yüksek mahkemenin gördüğü bu muamele, Murat Sevinç’in deyişiyle, memleket yargısı için bile cüretkâr sayılacak bir aşama. ‘İdare’nin tasvip etmediği bir kararı nedeniyle, üyeleri hakkında suç duyurusunda bulunuldu. Üstelik, kararları hiçe sayılan yüksek mahkemenin tüzel kişiliği (“bölünmez bütünlüğü”) de hiçe sayılarak, söz konusu karara olumlu oy veren üyeler hakkında…

Can Atalay, uzun süredir Türkiye’de hak mücadelelerinden taraf olan bir avukat. Soma Faciası, Ermenek maden katliamı, Adana öğrenci yurdu yangını, Çorlu tren katliamı gibi Türkiye'deki birçok toplumsal davanın avukatlığını yaparken gördüğümüz bir insan hakları savunucusu. Gezi sonrası süreçte Gezi direnişini yargılamak için açılan davalarda İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi'nce hakkında Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti'ni ortadan kaldırmaya veya görevini yapmasını engellemeye teşebbüs mahkûmiyet kararı verilmiş, ardından 18 yıl hapis cezası ile cezalandırılarak diğer Gezi davası sanıklarıyla beraber tutuklanmıştı.

Demek hâlâ bir umut var: kırık kesik de olsa bir ses komşulara, arkadaşlara, yurttaşlara kadar ulaşabilir. Unutuşların hatırlamalarla dengelenmesinin başlıca koşulu dertleşmektir. Siyaset yapmak, yargılamak için değil, konuşmak için, müstakil dertlerin birbirini kırıp hakir görmediği, meselesini (sözünü, meramını) birbirinin üzerine boca etmediği; sessizliklere de zemin sunarak, belki çoğun susarak dertleşmek...

Zamanımızın en önemli bahsi insan hakkında, insan üzerine bahistir. Ne olduğumuz ve ne olacağımız hakkındadır. Hangi insanlık ve insan kavramlarına, hangi insaniyet zeminlerine yaslanacağımız hakkındadır. Nereye kadar gerileyeceğimiz ve nerede ısrar edip direneceğimiz hakkındadır. İnsanın kendi öznelliğine sahip çıkması, onu kucaklaması, yeni bir insan kavramı temelinde, bir kolektifin ve “biz”in parçası olarak kendini yeniden tanımlaması ve ihya etmesi en önemli direniş hattıdır bugün.

Evet, “değişim” sloganıyla yola çıkanların Kurultay’da kazanan taraf olmaları önemli bir olay. Önemli çünkü yeni imkanlara kapı açıyor, her şeyi yeniden düşünmeyi, değerlendirmeyi mümkün kılıyor. Ama “değişim” diyenlerin değişimden ne anladığını gerçekten bildiğimizi söyleyemeyiz. Sık sık belirtildiği gibi Kemal Kılıçdaroğlu’nun ve birkaç yakınının partinin iktidar noktalarından uzaklaşmasından ibaret bir “değişim” mi? Bunun bir “çözüm” olmadığı, evet, sık sık söylendi ama iyice anlaşıldı ve sindirildi mi?

Muhafazakâr tanımı, Türkiye’de çok uzun süre dindarlığın kâh hüsnütabiri kâh kod adı gibi kullanıldı. Bu kullanım geçerliliğini yitirmiş de değil. Muhafazakârlık deyince, eksenini dindarlığın oluşturduğu bir dünya görüşü, bir hayat tarzı varsayılıyor. İslamcılıkla simbiyotik bir ilişkisi olan, toplamda sağ politik kültürle kuşkusuz yakından alâkalı, -bir yandan da kültürel bir ‘duyuş’la anlatılan muğlak bir cephesi de olan-, bir ideolojik muhafazakârlık tanımıyla iş görebiliriz.