Karikatür sanatı zaman içinde gelişti. İnsanlığın maruz kaldığı durumla ilgili biçimlendi, kendi ifade yolunu bir döneme kadar asli anlatım biçimi olan çizgi üzerinde arayışlar denemeler yaparak buldu. Kara mizah tanımı geldi, buna uygun çizgiler, anlatım biçimleri gelişti. Underground yayınlar çıktı, çoğaldı. Son zamanlarda görüntü işlemci teknolojinin gelişmesi ve yaygınlaşmasıyla karikatür salt çizgi olmaktan çıktı. Yani karikatür yapmak için çizer olma hali ortadan kalktı.

Bu yüzden karikatürün sözlükte geçen:

karikatür    Fr. caricature 

a. 1. İnsan ve toplumla ilgili her tür olayı konu alarak abartılı bir biçimde veren, düşündürücü ve güldürücü resim: “Bu çehreye öyle bön, öyle kaba bir hâl çökmüştü ki hiçbir karikatür bunu tasvir edemez.” -R. N. Güntekin. 2. mec. Beceriksizce yapılmış şey, taslak: Ev karikatürü.

 Güncel Türkçe Sözlük 

karikatür   İng. cartoon 

(Resim) İnsan ve toplumla ilgili her çeşit olayı konu olarak alıp, abartılı bir biçimde belirten düşündürücü ve güldürücü resim.

 BSTS / Güzel Sanatlar Terimleri Sözlüğü 1968

tanımı, aynı düşünceye eşlik eden görüntü temsili gibi değişikliğe uğradı. O yüzden bu tanımın yeniden ele alınması gerekiyor. İzahatta geçtiği gibi abartılı çizgiler yerini yeni biçimlere –abartılı durumlara– bıraktı. Artık bir Caravaggio resmi gibi kusursuz anatominin, dramatik ışığın, estetik hiçbir deformasyonun olmadığı biçimde de karikatür yapılır oldu. Yeniden ele alınan, tanımlanan estetik olguya aynı estetikle karşılık verilebilinir hale geldi ki bu kaçınılmaz bir süreçti.

Burada da bilinçsiz, ezbere yapılan karikatürle bilinçli yapılan karikatür ayrımı çıkıyor.

Örneğin, olmayan bir güzellik mefhumunu “bu güzeldir” savıyla öne sürerek, insan vücudunu olmayan bir forma fotoşopla sokmak bilinçsiz yapılan karikatür kapsamına giriyor. Kadının öne çıkarıldığı basılı reklam örnekleri, dergi kapakları vb. bunların en iyi mecralarını oluşturur. Bir insanda olmayan kusursuz ten, olmayan vücut formu; bir nesneyi öne çıkarmak, onun reklamını tamamlayıcı malzeme oluyorsa bu çalışmalar bir karikatürdür. Evet, komiktir.

Bilinçli yapılan, yani güldürmenin yanı sıra insanı düşünceye sevk eden karikatürün son zamanlardaki en güzel örneği Cumhurbaşkanlığı Sarayı’ndan çıktı. Karikatürün bu yeni tanımına uyan, hatta avangart bir tavır ve tanım da öne süren çalışmayı gördüğüm zaman hem çok beğendim, hem de çok sevdim.

Ayrıca karikatür duruşu gereğiyle bir alt okumayı da gerektirir. Bu karikatürde ele alınan militarizm karşıtlığı ve militarizme eşlik etmeme de harika bir alt metin oluşturuyor. Türklerin kurduğu devletlerin sadece asker olarak temsil edilmesi, bu devletler silsilesinin son halkasını oluşturan Türkiye Cumhuriyeti askerinin bu çalışmada yer almaması, ama aynı zamanda da Türkiye Cumhuriyeti’ni temsil eden en yüksek mertebedeki kişinin sivil kıyafetle bu sahnenin ortasında bulunması bu militarizm halkasının, gösterisinin artık kırılması gerektiğini söylüyor bize.

Zira bu çalışma örneğin Genelkurmay binasında yapılsa karikatür olmaktan çıkardı, çünkü işi militarizm olan bir kurumun bunu yapması bir temsil oluştururdu. Ama sivil bir kurumun bunu yapması, bu eleştiriyi getirmesi, işte karikatürü yapan ana maddeyi oluşturuyor.

Gerçekten de zihin açıcı ve derinlikli bir çalışma olmuş. Karikatürcülerin birbirlerine söylediği cümleyle, yapanların ve emeği geçenlerin hepsinin “eline sağlık”.