Türkiye, 2025’te hâlâ aynı gerçekle karşı karşıya: Deprem. Üstelik bu, yalnızca “olasılık” olarak gündemde değil; yaşanmış acılarla, yıkılmış şehirlerle, geride kalan binlerce hikâyeyle hâlâ canlı. 6 Şubat 2023’teki Kahramanmaraş merkezli felaketin üzerinden iki yıl geçti ama etkisi, hem şehirlerin siluetinde hem de insanların hafızasında hâlâ taze. O günden bu yana “binalarımız güvenli mi?” sorusu artık soyut bir tartışma değil; herkesin kapısını çalabilecek bir gerçek. Fakat sahaya bakıldığında, bina yenileme hızımız ile deprem riski arasındaki yarışta kazanan taraf hâlâ biz değiliz. Ve bu yarışı kaybetmenin bedelini, sadece mühendislik hataları ya da beton kalitesi belirlemiyor; ekonomi, bürokrasi ve toplumsal alışkanlıklar da bu sürecin en kritik oyuncuları.

Baker’e göre, Batı’nın eylem anlayışı köklerini hayvancılıkla uğraşan halkların dünyayla kurduğu ilişkide bulur. Bu anlayışın en tipik metaforu, çoban ile sürüsü arasındaki ilişkidir. Çoban, sürüsünü asası ve köpekleriyle gece gündüz takip eder, güzergâhını belirler, onu tehlikelerden korur ve yönlendirir. Bu modelde eylem, doğrudan ve güce dayalı bir müdahale olarak tanımlanır: özne aktif, nesne ise edilgendir. Bu ilişki biçimi, zamanla siyasal düşüncenin merkezinde yer alan bir iktidar metaforuna dönüşür. Kralın tebaası üzerindeki mutlak otoritesinden Tanrı’nın “insan sürüsü” üzerindeki yönetimine kadar, Batı siyasal ve teolojik tahayyülünde çoban figürü derin bir iz bırakır. Çoban yalnızca koruyan değil, aynı zamanda yöneten, kontrol eden ve disipline eden bir iktidar biçimini temsil eder. Michel Foucault bu geleneği “pastoral iktidar” kavramıyla teorileştirir.

Zamanla yolculuk, haritalardaki boşlukları doldurmanın ötesinde, içimdeki bilinmeyenleri adım adım keşfetmek anlamına gelmeye başladı. Yeni sokaklar, diller ve gölgeler arasında yürürken, asıl yolculuğun dışarıya değil, içeriye doğru aktığını fark ettim. Yavaşladıkça gördüm, sustukça duydum. Ne zaman tek başıma yola çıksam, çantamda hep aynı kitap olur: Yürümenin Felsefesi. Satırları, adımlarımın ritmine karışır; kelimeleri, yoldan çok zihnimi örer. Ve şimdi, yıllardır sessizce eşlik eden bu kitabın bana ne anlattığını sizinle paylaşmak istiyorum. Yürümek, Frederic Gros’nun kitabında bir beden eylemi olmakla kalmaz, varoluş biçimine dönüşür. O, yürümeyi spor olmaktan çıkarır; ritüelleştirir, ruhani bir eyleme dönüştürür. Yürümek, ne bir hedefe ulaşmak ne de kalori yakmak için yapılır.

19 Mart sonrası süreçte ana muhalefetin ısrarla erken seçimi gündemde tutması oldukça anlaşılır; fakat Türkiye’nin bir erken seçimden çok yeni bir siyasal başlangıca ihtiyacı var ve erken seçim sadece buna giden yolu açacağı için önemli. Muhalefetin aynı zamanda, iktidarın böyle bir kararı almasını bekleme lüksü varmış gibi de görünmüyor. Rejimin konsolidasyon krizini öteleyecek koşullar oluşmadan bir erken seçimin gündeme gelmesi de oldukça zor. Geleceği bugünden kurmanın yolu erken seçimi zorlamaktan çok, iktidarı devralmayı beklemeden, şimdiden cumhuriyetçi bir demokrasiyi örgüt, yerel iktidarlar ve toplumsal dayanışma ağları aracılığıyla inşa etmeye yönelen, kurucu bir ana muhalefeti hayata geçirmekten geçiyor.

Son günlerde gündemi meşgul eden sahte diploma skandalları, üniversitelerin yalnızca bilgi değil değer ve güven üreten kurumlar olma işlevinde yaşanan nitelik erozyonunu tüm çıplaklığıyla gözler önüne seriyor. Bir kurumun verdiği diplomanın, kamusal ve bireysel hayatı etkileyen bir güven unsuru olması gerekirken, giderek içi boşalan bir belgeye dönüşmesi; temsilin ve sorumluluğun anlamını da tartışmaya açıyor. Mezuniyet törenlerinde şekilsel olarak temsil edilen üniversitenin değerleri, bu tür skandallarla birlikte, gerçek değerini sorgulatır hâle geliyor. Artık mesele yalnızca bir tören değil, hayati bir güven krizi sorunudur.

Mevcut iktidar blokunun ve rejim yapısının, demokratik bir çözüm etrafında bu tür bir süreci nihayetine erdirmesinin eşyanın doğası itibariyle imkânsız olduğu şerhini baştan düşerek, adına ne dersek diyelim barış sürecinin, demokrasiyi dert edinenlerin kolayca yüz çeviremeyeceği ve çevirmemesi gereken bir süreç olduğunu bir kez daha not edelim. Bunun nedeni, Kürt meselesinin Türkiye siyasetinin temel hatlarını yapılandıran, mevcut rejimin de bolca suiistimal ettiği, yasal ya da yasa üstü olağanüstü hâl durumunun etrafında düğümlendiği temel mesele olmasıyla ilişkili. Bu sorunun çözülmemiş olması, devlet merkezlilik, sembolik siyasetin ifade özgürlüğünü sınırlaması, olağanüstü karakterde yasalar aracılıyla zırhlandırılmış yürütmenin imtiyazının devlet yönetiminde merkezi rol oynaması, kendi dar çıkarlarına odaklanmış olan, devletçi-milliyetçi ve şimdilerde Erdoğancı da olan bir elit kesimin siyasette, yargıda, orduda, medyada ve eğitim alanında hakim hale gelmesi gibi, Türkiye siyasetini belirleyen pek çok özelliğin varlığını sürdürmesine de yol açıyor.

Köpeksizleştirme siyaseti, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan modernleşme tecrübesinin hem bir ürünü hem de kurucu dinamiklerinden biri olarak değerlendirilebilir. Bu siyaset, sokak köpeklerinin kent yaşamından sistematik biçimde uzaklaştırılmasını, yerinden edilmelerini, öldürülmelerini veya tecrit edilmelerini kapsayan çok boyutlu bir tahakküm rejimi üretmiştir. 1910 yılında 80 binden fazla sokak köpeğinin İstanbul’un en uzak ve küçük adası Sivriada’ya tehcirle ölüme terk edilmesini ifade eden Hayırsızada Vâkâsı, bu sürecin başlangıç noktası ve sembolik kırılması olarak düşünülebilir. Bu olay, yalnızca bir itlaf politikası değil; aynı zamanda İstanbul’un yüzyıllardır süregelen insan-köpek ilişkisini dönüştüren travmatik bir kırılmadır. Modern şehir tahayyülünde sokak köpeklerine yer olmadığını ilan eden bir eşik olarak işlev görmüştür.

19 Mart operasyonları sonrasında özellikle seküler orta sınıflar ya da bu sınıfların sözcülüğüne soyunanlar bir yönüyle haklı da olan büyük bir öfke içerisinde. Fakat bu toplumsal kesimler mevcut rejime yönelik tepkilerini ortaya koymakta çok geç kalmış görünüyorlar. Oysa ki 15 Temmuz sonrasında adım adım inşa olunan rejimin çok katmanlı bir OHAL düzeneğine dayandığı, bu mevcut ohal düzeneğinin Türkiye’yi bir operasyonlar cumhuriyetine çevirdiği ve mevcut iktidarın, başta ifade özgürlüğü olmak üzere yurttaşlık haklarını rejimin hedefleri doğrultusunda stratejik olarak askıya almak vasıtasıyla iş gördüğü; bu süreçte cumhurbaşkanlığı güven oyuna dönüşen seçimlerin, iktidarın meşruiyetini sağlamadaki temel rolü devam etse de, iktidar bloğu açısından mevcut rejimin arzuladığı sonuçları ürettiği ölçüde kabul gördüğü uzun bir süredir aşikâr.

15 Temmuz sonrası hayata geçen rejim temelde katmanlı bir OHAL düzeneğine ve hukuki hakların gerekli görüldüğünde askıya alınmasına dayanıyor ve muhalefeti, kamusal görünürlüğü olmayacak şekilde homurdanan, söylenen ve gerçek bir siyasal alternatif ortaya koyamayan bir konuma indirgemek üzerinden işliyor. Bu bağlamda tıpkı 7 Haziran 2015 seçimleri sonrasında olduğu gibi gerektiğinde demokratik kaidelerin tümüyle terk edilmesi, 2019 İstanbul belediye seçimlerinde olduğu gibi sonuçları kabul görmeyen seçimlerin tekrar edilmesi ya da en ileri durumda güvenlik gerekçesiyle seçimlerin geçici süreliğine askıya alınması mümkün. Tam da tüm sistem tek bir kişinin iktidarının sürekliliği etrafında düzenlendiğinden, Erdoğan’ın kazanma olasılığı yüksek bir ortam oluşmadan seçimlere gidilmesi baştan ihtimal dışına çıkarılmış durumda; fakat bu durum seçimlerin mevcut rejimde kolayca askıya alınabileceği anlamına da gelmiyor.

Son yirmi yılda yaşananlar Türkiye toplumu için kırılma, kriz ve büyük dönüşüm “anı” gibi ifadeleri nerdeyse tümüyle anlamsızlaştırmış durumda. Bu anların bir süreklilik içerisinde peş peşe gelmesi toplumda olağanüstü zamanlarda yaşadığımız hissini kuvvetlendirerek bu süreçlerin her birinin kendisine has özelliklere sahip olduğunu görmemize engel oluyor; fakat bu anların toplumda yaratmayı amaçladığı ve bazen de geri tepen “hissizleşme” duygusunun yanında muhalefet açısından başka önemli sonuçları da var. Böylesi anların bitmeyen yoğunluğunun ve sıklığının, toplumsal muhalefetin işini bir taraftan zorlaştırırken bir diğer taraftan da fazlasıyla kolaylaştırdığını kabul etmemiz lazım. Söz konusu gelişmelerin yarattığı baskı ve basınç toplumun mevcut rejimden acilen kurtulma umudunu canlı tutuyor...