Yarışmalar neden bu dönem televizyonun en çok tutan formatı? Kazanmak, birilerinin kaybetmesi, kazanılan şeye ilişkin kurulan hayaller, kaybedilince yaşanan hayal kırıklıkları, yarışma esnasında ortaya çıkan heyecan, yarışmacılar arasında ortaya çıkan, çıkması istenen çatışmalar vb. duygu yaratımı konusunda çok başarılı mekanizma sanırım. Dramatizasyonun bu kadar etkili bir biçimde sağlanabildiği bir format da televizyon gibi bir hikaye anlatma makinası için vazgeçilmez bir araç haline geliyor. Televizyon bu formatı hep kullandı, ama galiba bu dönem televizyonuna bakıldığında, yarışma programları yayın akışından çıkarılsa geriye çok da bir şey kalmaz gibi görünüyor. Biraz daha yakından bakınca da bu yarışmalarda bize çok benzer bir tür aile resminin gösterildiğini söylemek mümkün. Daha doğrusu, kadının hep aile içinde resimleyen bir görüntüden bahsediyorum. Yarışan aileler, kadına yerine hatırlatıp duruyor. 

Bu kadar yarışmak, yarıştırılmak, aynı formatların minik farklarla üretilen kopyalarının gün içinde birbirine eklenerek gösterilmesi, yarışma aracılığıyla kurulan heyecanlı, saldırgan, samimiyetsiz kurguların, televizyonun neredeyse biricik hikayesi haline gelmesi meselesi üzerine biraz kafa yorsak neler çıkar acaba? İlk elden verilebilecek birtakım cevaplar var; kapitalizmin yarattığı rekabet kültürü tabii ki ilk anılması gereken nokta. Bireysel rekabet/ başarı eşittir mutluluk denkleminin tartışılmazlığı da elde. Her şeyi deneyimlemek ve şansını denemekle ilgili büyük büyük laflar fısıldayan girişimci ruhun ideal karakter örüntüsü olarak gökyüzünde asılı olması ve bizleri her gün çağırıyor olması bu yarışmacılığı anlamayı sağlayabilir bir nebze. Sosyalizasyonun başladığı andan itibaren zaten hepimizin birer yarışmacı olması belki de bu formatı gündelik hayatımızın rutin akışının bir parçası olarak kavramamızı sağlıyordur. Başarılı olmakla ilgili takıntımız ve içinde koşturduğumuz rekabet ritmi içerisinde belki de yarışmalara katılmak bizim için kaçınılmaz bir arzuya dönüşmüştür. Görünmek çok önemli ya artık, yarışmanın sonunda elde edilecek ödül çok önemli olmasa da renkli ekranda sıradan bireyler olarak görünebildiğimiz bir format olduğu için yarışmalar bu kadar caziptir belki. Ama bizim televizyonlarda bu aralar bundan fazlası var. Bireyler değil aileler yarışıyor. Çünkü kapitalizm rekabeti ne kadar kutsuyorsa, muhafazakarlık da aileyi o kadar kutsuyor. İkisi bir araya gelince ortaya bu çıkıyor. 

Ailecilik hep bu ülkenin ethosunun en önemli bileşenlerinden biriydi ama bu ara bu yemek programları ile gelinli-kaynanalı başka bir şey anlatılıyor sabah akşam. Öyle bir şey ki bu, eğer ben akşama kadar bunları izleyeceğim deseniz, çok değil bir saat falan boş kalırsınız sadece. Sabah Fatih Ürek’li bir versiyonla başlarsınız, o reklama girdiğinde Gelin Evi diye daha komplike ama aynı ailenin üyesi bir programı izlemeye devam edebilirsiniz. Orada gelinler sadece yemekleriyle değil, evleriyle, mobilyalarıyla, çeyizleriyle, halıları, tülleri, avizeleri ile falan komple yarışıyorlar. Sonra daha bunlar bitmeden başka kanallarda akşamüstü formatları başlıyor. Onların da birinde kaynanalar var. Hatta Zuhal Topal’ın sunduğunda gelinler yapıyor, kaynanalar bir araya gelip yiyip laf dalaşına bizzat onlar gelinleri adına giriyorlar. Aile içi iş bölümü yani. Bu ailecilik meselesi öyle sadece gelin-kaynana koalisyonu ile bitmiyor elbette ki. Diyorum ya, biraz o gözle bakınca her yerde aslında aynı nakaratın söylendiğini görmek mümkün. Akşamları en çok izlenen yarışma programlarından birinde kadınlar eşleriyle birlikte apır sapır müsabakalarda diğer çiftlere karşı yarışıyorlar ve kadınlar temelde 4 saat boyunca “yaparsın aşkım!” diyor. Sonra bir de yeni bir “Aileler Yarışıyor” formatı var ki oraya sülalecek katılınıyor. Kazanınca aile bir kez daha kazanıyor. Survivor’ın bu yıla kadar böyle bir formatı yoktu ama bu yıl o da Yunanistan ile bir sezon yarışmak gibi bir yol izleyince insan koca bir ülke ve dev bir aile olarak aynı tarafı desteklememiz otomatik sağlanmış oldu. Ama orada aile içi işler karışık gibi. Ailenin tüm çelişkileri Survivor’un Türkiye takımı üzerinden okunup anlaşılabilir. Karşıya Yunanistan gibi kadim ötekiyi bile koysan, aile kendiliğinden bütünleşip kucaklaşmıyor demek ki. Oyun kazanılınca söylenen marşlar, beka kaygısı ile oynanan oyunlar. Dokunulmazlık kaybedilemez, bu adadan bir Türk gitmeyecek haykırışları vb… Sonuçta kazanan Çizi yiyor. Ülkede siyaset dili ne diyorsa Survivor da elbette ki onu söylüyor. Biz kocaman bir aileyiz, fazla ses etmeyin. Hikmet ne diyorsa onu yapın geçin! 

Çok yarışıyoruz. Gündüzlere kadınlara nerede olmaları gerektiğini gösteren yarışmalar izletiyoruz. Kaynanalarla geçen gündüzlerden sonra, akşam kadının yerinin eşinin yanı olduğu bir kez daha hatırlatılıyor. Çünkü kadınlar kaynanaları ve kocalarıyla güçlüler. Ancak onlarla kazanabiliyorlar. Kapanışı da işte, büyük bir aileyiz, Yunanistan’ı bir uzak diyar adasında yine yeneriz diyen nidalarla yapıyoruz. Bu kadar yarışmak ve bu kadar ailecilik, üzerine düşünülmesi gereken büyük bir şey söylüyor sanırım bize. O yüzden olsa gerek, 8 Mart’ta kadınlar aile dışında gece dışarıda olduğunda, “geceler de bizim, sokaklar da!” dediklerinde bu kadar sert bir tepki veriliyor. Gün boyu o kadar da anlatıyorlar halbuki.